تعريف ليزينگ: 

كلمه ليزينگ همانند بانك متضمن معني خاص خود است و در فارسي با كلمه اجاره دهي، اجاره داري مترادف است، ليكن بهترين معني آن كه بنظر مي رسد با كلمه ليزينگ همخواني بيشتري دارد، اجاره اعتباري است. 

 ليزينگ از لحاظ اجرايي عبارتست از يك رشته فعاليت اعتباري كاملاً تخصصي مبتني بر روش اجاره كه در آن نوعي قرارداد با توافق ميان دونفر يا بيشتر اعم از اشخاص حقيقي يا حقوقي بمنظور بهره برداري از عين يا منفعت كالاي سرمايه اي يا مصرفي با دوام كه از قابليت اجاره برخوردار باشد، منعقد مي گردد.  

لذا اين روش (Leasing) مجموعه اي از مبادلات اقتصادي مشتمل بر خريد، اجاره و نهايتا فروش (تمليك) را در بر مي گيرد. بعبارت ديگر قرارداد ياد شده بين شركت ليزينگ بعنوان مالك يا موجر (Lessor) و متقاضي يا استفاده كننده از تسهيلات بعنوان مستاجر (Lessee) منعقد مي گردد. بر اساس اين قرارداد موجر كالاي مورد نظر و نياز مستاجر را (مورد اجاره) با استفاده از منابع مالي خود از فروشنده و يا توليد كننده تامين و با قبول اينكه در صورت حصول و انجام كليه تعهدات مندرج در قرارداد، مستاجر اختيار دارد تا مالكيت مورد اجاره را بنام خود از موجر تقاضا نمايد، مورد اجاره را براي مدت تعيين شده در قرارداد (مدت بازپرداخت تسهيلات) بصورت اجاره در اختيار مستاجر قرار مي دهد. 

 مستاجر مخير است در پايان مدت قرارداد و پس از تسويه، مورد اجاره را تملك نموده يا به موجر مسترد نمايد. چنانچه مستاجر در پايان مدت قرارداد خواستار تملك مورد اجاره باشد، مي بايد مبلغي را كه در ابتداي دوره با توجه به استهلاك و عمر مفيد مورد اجاره بعنوان قيمت فروش يا باقيمانده يا ارزش اسـقاطي (Residual Value) مورداجاره تعيين گرديده است به موجر پرداخت نمايد.

شايان توجه است كه اكثريت شركتهاي ليزينگ در ايران ارزش اسقاطي يا باقيمانده را در محاسبات مورد توجه و اقدام قرار نداده و برابر صفر فرض مي نمايند.

انواع روشهاي ليزينگ :

بدليل گستردگي دامنه صنعت ليزينگ در جهان و نوآوريها و تكنـيك هاي عملياتي گوناگون، اين صنعت در زمينه هاي مختلفي كاربرد يافته است. عمليات ليزينگ به انواع گوناگوني طبقه بندي شده است كه بطور خلاصه به روشهائي كه بيشتر جنبه كاربردي دارد اشاره مي شود:

 ۱- لیزینگ عملیاتی (Operating Lease)

ليزينگ عملياتي قديمي ترين و ساده ترين نوع و روش عمليات ليزينگ است كه براسـاس آن قرارداد با مستــــاجر (متقاضي) صرفاً به قصد بهره برداري و برخورداري از حق انتفاع كالا (مورد اجاره)‌ منعقد مي گردد و در پايان مدت قرارداد مورد اجاره عيناً به موجر مسترد مي گردد. در اين نوع ليزينگ معمولاً 100% بهاي مورد اجاره توسط موجر تأمين مي گردد. 

۲- لیزینگ سرمایه ای (Financial or capital lease)

ليزينگ سرمايه اي يا اجاره اعتباري كه مشابهت كامل با عقد اجاره به شرط تمليك مندرج در قانون عمليات بانكي بدون ربا دارد و تنها تفاوت آن شرط اختيار خريد در ليزينگ مالي يا اجاره اعتباري است. اين نوع عمليات ليزينگ در نوع خود يكي از پيشرفته ترين شيوه هاي ليزينگ در جهان محسوب مي شود كه امروزه بدليل ماهيت آن از لحاظ پيش بيني امكان تمليك مورد اجاره توسط مستاجر (متقاضي) گستره وسيعي از مبادلات اعتباري را در بر گرفته است. اين نوع از عمليات ليزينگ داراي شقوق مختلفي بشرح ذيل مي باشد :

 1-2- روش لیزینگ یا اجاره اعتباری کمک فروش (Sales aid lease)

 براساس اين روش بين شركت ليزينگ (موجر) و شركت توليد كننده تفاهم مي گردد كه براساس آن توليد كننده تمايل و موافقت خود را جهت واگذاري بخشي از كالاهاي توليدي خود بصورت نقد و اقساط اعلام وعرضه نمايد و از اين طريق چرخه توليد خود را بهبود و ميزان فروش خود را افزايش مي دهد. شركت ليزينگ نيز توليدات مورد توافق مزبور را براساس تفاهم بعمل آمده در چهارچوب قراردادهاي اجاره اعتباري به متقاضــــــيان واگذار مي نمايد. امروزه استفاده از اين شيوه در كشورهاي پيشرفته جهان از گستردگي قابل توجهي برخوردار است و با استفاده از اين روش، توليد كنندگان به موفقيت هاي چشم گيري در بازاريابي و افزايش فروش محصولات توليدي خود دست يافته اند.

2-2- روش لیزینگ اهرمی یا اجاره اعتباری سه جانبه (Leveraged lease)

در اين روش كه اساساً جهت اجـاره كالاهاي با قيمت بسـيار بالا همانـند كشتي ها، هواپيماها، ماهواره ها، تأسيسات عظيم نفتي و... بكار گرفته مي شود، شركت ليزينگ با استفاده از تسهيلات بانكي يا مؤسسات مختلف مالي ديگر، منابع لازم براي اجاره اهرمي را تأمين مي نمايد و از سوي ديگر با استفاده از منابع ياد شده اقلام مورد تقاضا را در چهارچوب قراردادهاي مخصوصي به متقاضيان واگذار مي نمايد. براساس ماهيت اين شيوه از عمليات ليزينگ مي بايست بصورت سه جانبه منعقد و مبادله گردد.

3-2- روش لیزینگ خرید و اجاره مجدد (Purchase and lease back)

براساس اين روش متقاضي بمنظور تأمين نقدينگي مورد نياز، ماشين آلات يا تجهيزات متعلق به خود را به شركت ليزينگ مي فروشد و مجدداً همان كالا را در قالب قرارداد اجاره اعتباري (Leasing) به متقاضي واگذار مي نمايد. به اين ترتيب ضمن تأمين نقدينگي مورد نياز متقاضي، در پايان قرارداد مجدداً مالكيت مورد اجاره به فروشنده آن تعلق خواهد يافت.

4-2- روش لیزینگ برون مرزی (Cross border lease)

 براساس اين روش اجاره دهنده (موجر) و اجاره كننده (مستاجر) مقيم دو كشور مختلف مي باشند. اين نوع از عمليات ليزينگ معمولاً بخش عمده اي از جريان انتقال كالاهاي سرمايه اي از كشورهاي صنعتي به كشورهاي جهان سوم را پوشش مي دهد. ضرورت اين شيوه از ليزينگ ايجاب مي نمايد كه موجر به منظور پوشش ريسكهاي احتمالي، از نقطه نظرات گوناگون ناشي از بروز تحولات سياسي / اجتماعي، اقتصادي و غيره را كه ممكن است بر نحوه نقل و انتقال هزينه هاي مالي حاصل از عمليات اجاره و نيز مسائل و مقررات ارزي و ساير موارد، تأثير منفي بگذارد، پيش بيني هاي لازم معمول آورد.

 برخي از مزاياي ليزينگ :

 1- سرعت عمل: يكي از ويژگيهاي صنعت ليزينگ علاوه بر ضرورت صحت عمليات و دانش فني آن، سرعت عمل در اخذ تصميم بر اساس تحقيق و بررسي جوانب امر مبتني بر شناخت لازم و كافي نسبت به رشته مورد نظراست، بطريقي كه ضمن ملحوظ نظر داشتن حداقل ريسك ممكنه، پاسخگوئي به تقاضاي متقاضيان را در اقل زمان، ممكن و ميسر سازد.

 2- امكان استفاده بهينه از نقدينگي: از آنجائيكه بخش عمده اي از بهاي دستگاهها و ماشين آلات و تجهيزات مورد نياز متقاضيان از طريق ليزينگ قابل تامين است، لذا با آزادشدن منابع مالي و نقدينگي، متقاضيان مي توانند از آن جهت رفع ساير نيازهاي مالي خود استفاده بهينه بعمل آورند.

۳- مزاياي مالي و مالياتي: ليزينگ در طول مدت اجاره مالك مورد اجاره است و لذا استهلاك دارائي فقط در دفاتر مالك ثبت مي شود و مستاجر از اين بابت مسئوليت قانوني ندارد

 ۴- ضد تورمي بودن عمليات ليزينگ: روش ليزينگ بدليل عدم تزريق مستقيم منابع مالي به بازار و پيش گيري و بازدارندگي اين روش از ورود مستقيم منابعي كه بصورت تسهيلات واگذار مي شود به بازار بورس، داراي خاصيت ضد تورمي است.

۵- ايجاد اشتغال: ليزيـنگ يكي از روش هاي بسيار موثـر در ايـجاد اشتغال محــسوب مي گردد، زيرا مي تواند شرايط لازم كار براي متخصصين يا افرادي كه توانائي انجام كار دارند، ليكن از امكانات و تجهيزات لازم برخوردار نيستند را فراهم نمايد. همچنين از طريق كمك به واحدهاي توليدكننده از طريق كمك فروش و افزايش توليدات و روان نمودن چرخه توليد آنان به ايجاد اشتغال و حفظ آن كمك شايان توجهي نمايد.

 ۶- جايگزيني: در روش ليزينگ امكان جايگزيني دستگاهها ، ماشين آلات و وسائط نقليه بمنظور هماهنگ شدن با صنعت و تكنولوژي روز فراهم مي شود.

 7- امكان تملك ماشين آلات: در بعضي از روشهاي ليزينگ (اجاره اعتباري) مستاجر مي تواند در پايان مدت قرارداد با پرداخت مبلغ كمي كه در تاريخ عقد قرارداد تعيين شده است (Residual value) تجهيزات يا دستگاهها و ماشين آلات مورد اجاره را به مالكيت خود در آورد.

ويژگيهاي خاص:

 صنعت ليزينگ از يكسري ويژگيهاي خاص برخوردار است كه عمده ترين آن بشرح ذيل قابل تعريف است:

 ۱- تخصص: دانش فني و تخصص در اين رشته از عمليات اعتباري نسبت به ساير مؤسسات اعتباري محسوس و قابل اهميت است زيرا موضوع مالكيت، اجاره و استرداد مورد اجاره در صورت عدم ايفاي تعهدات از سوي مستاجر و فروش يا اجاره مجدد آن به مستاجر جديد، هم چنين روش خريد و اجاره مجدد، اجاره اعتباري برون مرزي و ليزينگ به روش اهرمي، روشهاي پيچيده اي هستند كه يك شركت ليزينگ با تكيه بر تجارب و تخصصهاي خود از عهده آنها برمي آيد. بعلاوه روش اجاره عملياتي نيز به نوبه خود مستلزم آشنائي با روش هاي علمي و محاسباتي خاص مي باشد. در اين راستا مي توان ادعا نمودكه شركتهاي ليزينگ مي توانند بدرستي بعنوان بازوي اجرائي بانكها، مؤسسات مالي و ارگانهاي اقتصادي داراي سرمايه، عمل نمايند.

 ۲- سرعت عمل: يكي از ويژگيهاي صنعت ليزينگ علاوه بر ضرورت صحت عمليات و دانش فني آن، سرعت عمل در اخذ تصميم براساس تحقيق و بررسي جوانب امر مبتني بر شناخت لازم و كافي نسبت به رشته موردنظر است. بطريقي كه ضمن ملحوظ نظر داشتن حداقل ريسك ممكنه، پاسخگوئي به تقاضاي متقاضيان را در اقل زمان، ممكن و ميسر سازد. اين ويژگي در اغلب موارد عليـرغم شرايط نسبتاً سخت تر شركتهاي ليزينگ خصوصاً از نقطه نظر نرخ سود و زمان بازپرداخت اقساط و فراهم نبودن شرايط دوران مشاركت، موجب جلب و جذب متقاضيان گرديده است.

  ۳- تمرکز فعالیت: شركت هاي ليزينگ به دليل ماهيت فعاليت آنها و در صورت در اختيار داشتن نيروهاي متخصص و كارآمد نياز به سازمان گسترده و پيچيده اي ندارند و امكان متمركز كردن كليه واحدهاي سازمان را در يك محل ميسر و ممكن بوده و در نتيجه به تبع امكان دستيابي به نتيجه سريعتر، متقاضيان استقبال بيشتري از اينگونه شركتها خواهند نمود.

 ۴- انعطاف پذیری: يكي از خصوصيات ديگر عمليات ليزينگ انعطاف پذيري آن است، بطوريكه براساس مكانيزم هاي خاص خود و در رابطه با قراردادهاي متنوع مي تواند خود را با شرايط متقاضي مطابقت دهند. اين خصوصيت در رابطه با پرداخت اقساط، تعديل مرحله اي قرارداد و تسويه زودتر از موعد و جايگزيني مستاجر قابل ذكر و بررسي است.

۵- محدودیت های اعتباری: شركت هاي ليزينگ به تبع عدم تبعيت از مصوبات شوراي عالي بانكها و با عنايت به پوشش قابل قبول ريسكهاي احتمالي، مي توانند درخواست متقاضيان را از لحاظ ميزان اعتبار موردنظر به نحو مطلوبي اجابت  نمايند.

 ۶- جلوگیری از صوری بودن عملیات اعتباری: عمليات ليزينگ و نحوه عقد قرارداد و تملك شركتهاي ليزينگ بر موارد اجاره و نيز تحويل و تحول عيني و واقعي موارد اجاره از بروز هر گونه سوء استفاده احتمالي و صوري بودن عمليات اعتباري جلوگيري مي نمايد.